Σε περιόδους πλημμύρας ή αν το έδαφος είναι τελείως επίπεδο, το νερό ξεχειλίζει από τις όχθες του ποταμού και ανοίγει νέες πλευρικές κοίτες, οι οποίες απομακρύνονται η μια από την άλλη. Το φορτίο του ποταμού διαμορφώνει κομμάτια νέας επίπεδης γης σε σχήμα βεντάλιας. Ο σχηματισμός αυτός ονομάστηκε γενικά δέλτα.

Ανάμικτα με τα συντρίμματα των πετρωμάτων σε ένα ποτάμιο δέλτα υπάρχουν συνήθως φυτικά και ζωικά λείψανα, σε μεγάλες ποσότητες. Τα οργανικά λείψανα κάνουν την περιοχή εξαιρετικά εύφορη, γι’ αυτό και όπου υπάρχει δέλτα, βλέπει κανείς, συχνά, πλούσια χωράφια.

Τα Δέλτα επίσης είναι τόπος αναπαραγωγής για πολλά είδη ενδημικών πουλιών και τόπος στάθμευσης για μεταναστευτικά υδρόβια πουλιά.

Στο δέλτα του και κατά μήκος των όχθων του, στην Κάτω Αίγυπτο, ο Νείλος αποθέτει, εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια, τεράστια φορτία από άλατα και οργανικά λείψανα. Το λαμπρό αυτό έδαφος, μαζί με το ήπιο κλίμα της περιοχής, επέτρεψε την ανάπτυξη του μεγάλου πολιτισμού της αρχαίας Αιγύπτου.

Ο Ηρόδοτος, ο διάσημος Έλληνας ιστορικός και περιηγητής, κατά την επίσκεψη του στην Αίγυπτο τον 5^ο π.Χ. αιώνα, εξερεύνησε το δέλτα του Νείλου, μελέτησε τις ενδείξεις της ετήσιας πλημμύρας του, ανέπλευσε τον ποταμό ως ένα σημείο και υπολόγισε πως το δέλτα του Νείλου χρειάστηκε 10 έως 20 χιλιάδες χρόνια για να σχηματισθεί. Η υπόθεση του αυτή ήταν εξαιρετικά ακριβής, σε μια εποχή κατά την οποία οι περισσότεροι σοφοί υποστήριζαν, πως η ηλικία του κόσμου δεν ξεπερνούσε τις λίγες χιλιάδες χρόνια.

Κατά τα τελευταία χίλια χρόνια, η παράκτια περιοχή της Αιγύπτου χαμήλωσε αισθητά και μέρος του παλιού δέλτα είναι σκεπασμένο σήμερα από την θάλασσα. Μένει όμως ακόμη μια απέραντη έκταση του δέλτα, που αποτελεί καλλιεργημένη πεδιάδα. Η γόνιμη αυτή γη, αυλακωμένη από αρδευτικές διώρυγες προς όλες τις κατευθύνσεις, εκτείνεται από τις ακτές της Μεσογείου προς νότο ως το Κάιρο. Επάνω στο δέλτα και κατά μήκος των όχθων του ποταμού έχει συγκεντρωθεί το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Αιγύπτου, που φθάνει τα 20 εκατομμύρια.